Patron
IX Liceum Ogólnokształcącego w Toruniu

Kazimierz IV Andrzej Jagiellończyk (1427-1492)

W dziejach naszego miasta było wielu wybitnych ludzi, którzy swoją pracą, postawą, decyzjami lub twórczością zasłużyli na ich upamiętnienie. Jedną z osób, która w historii miasta odegrała rolę wyjątkowa, był król Kazimierz IV Jagiellończyk. Ten władca Królestwa Polskiego oraz Wielki Książę Litewski swoją polityką dał początek najwspanialszemu okresowi rozwoju naszego miasta między II połową XV w., a początkiem wojny ze Szwecją w 1655 r.

Toruń dla Kazimierza IV Jagiellończyka miał znaczenie wyjątkowe, gdyż odegrał on kluczową rolę w okresie zmagań wojennych między Koroną a Zakonem Krzyżackim w latach 1454-1466, zwanych „wojną trzynastoletnią'. To wyjątkowe znaczenie związane było z położeniem na skrzyżowaniu szlaków handlowych i na granicy obu walczących stron oraz z potencjałem ekonomicznym i ludzkim. Te walory Torunia spowodowały, że nasze miasto znalazło się w centrum wyżej wspomnianych wydarzeń.

Dla ówczesnych mieszkańców Torunia Kazimierz IV Jagiellończyk był władcą, z którym wiązali olbrzymie oczekiwania. Mieli nadzieję na dalszy nieskrępowany rozwój miasta i gwarancje zachowania praw oraz przywilejów, którymi cieszyli się pod panowaniem Zakonu Krzyżackiego, a które zostały zagrożone w XV wieku. Doprowadziło to do otwartego konfliktu pomiędzy miastami pruskimi a Zakonem. Miasta te powołały broniący ich interesów Związek Pruski (w Toruniu działała Tajna Rada Związku Pruskiego). 10 lutego 1454 r. z naszego miasta wyruszyło do Krakowa poselstwo Związku Pruskiego na czele z Janem Bażyńskim i rajcą toruńskim, Rutgerem von Birken. Jego uwieńczeniem był akt inkorporacyjny, wydany przez Kazimierza IV Jagiellończyka 6 marca 1454 r.

Już pierwsze decyzje króla wskazywały na to, jak ważną rolę w jego politycznych planach odgrywa Toruń. Otóż, mianowanemu na gubernatora Prus Janowi Bażyńskiemu jako miejsce urzędowania wyznaczono nasze miasto, które stało się faktyczną stolicą tej nowej prowincji Królestwa Polskiego. To w Toruniu przyjęta została przysięga wierności Stanów Pruskich królowi i Królestwu Polskiemu, odebrana najpierw przez gubernatora, a następnie przez samego króla w dniu 28 maja 1454 r. Uroczystości zakończyła msza w Katedrze św. Janów.

Toruń stał się też siedzibą władcy i jego dworu. Po raz pierwszy król wraz ze swoją żoną, Elżbietą Habsburską (Rakuszanką) oraz matką Zofią (Sońką) Holszańską przybył do miasta 23 maja 1454 r. Ich siedzibą stał się Ratusz miejski. To z niego władca zarządzał krajem, to tu podejmowano decyzje i przyjmowano poselstwa, w tym legata papieskiego, poselstwo Sejmu Rzeszy, Królestwa Czech i Królestwa Burgundii. Decyzją władcy do Torunia przeniesiono Archiwum Stanowe (Archiwum Ziem Pruskich), a mieszczan toruńskich włączono w skład Rady Pruskiej, bez zgody której król nie mógł podejmować żadnych decyzji wobec tzw. Prus Królewskich. Miasto było tak ważne, że jeszcze w 1454 król dwukrotnie rezydował w nim - najpierw w czerwcu, a następnie od listopada do grudnia.

W 1455 r. w Toruniu podjęto słynne rokowania z czeskimi wojskami zaciężnymi Oldrzycha Czerwonki, zakończone wykupem z ich rąk przez stronę polską zamków krzyżackich (w tym Malborka), co miało olbrzymi wpływ na przebieg działań wojny trzynastoletniej.

W 1459 r. Toruń, dzięki decyzji królewskiej, stał się siedzibą Sądu Apelacyjnego Prawa Chełmińskiego, co podniosło rangę miasta w hierarchii sądowniczej Królestwa Polskiego.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że Toruń i jego mieszkańcy potrafili się odwdzięczyć władcy za wyróżnienie, jakim ich obdarował. Nasze miasto wraz z innymi miastami Prus ponosiło główne koszty prowadzonych działań wojennych, nie szczędząc pieniędzy na każdą prośbę króla. Mieszczanie toruńscy brali udział bezpośrednio w działaniach wojennych lub za ich pieniądze wystawiane były oddziały zaciężne. Toruńscy flisacy kilkakrotnie budowali dla wojsk polskich mosty pontonowe na Wiśle, umożliwiające transport i zaopatrzenie dla walczących oddziałów.

Nawet pomimo klęsk wojsk polskich, jak pod Chojnicami w 1454 r. i bezpośredniego zagrożenia uderzeniem wojsk krzyżackich, Toruń pozostał wierny królowi i Królestwu Polskiemu, za co otrzymał od władcy szczególne podziękowania.

Wszystko to spowodowało, że nasze miasto zostało wyznaczone przez Kazimierza IV Jagiellończyka na miejsce rokowań pokojowych z Zakonem Krzyżackim w roku 1464. Negocjacje - wielokrotnie przerywane - trwały aż do 1466 r. 7 września 1466 przybył do Torunia sam Kazimierz IV Jagiellończyk, a miasto na 6 tygodni stało się głównym ośrodkiem politycznym Polski. Same rozmowy pokojowe odbywały się w Dworze Artusa. 10 października 1466 r. do Torunia przybył wielki mistrz Ludwik von Erlichshausen.

17 października 1466 r. w Toruniu podpisano traktat pokojowy, kończący zmagania wojny trzynastoletniej i ostatecznie Toruń wraz z Ziemią Chełmińską, Prusami Królewskimi, Powiślem i Warmią został włączony do Królestwa Polskiego. 19 października 1466 r. na oczach mieszczan toruńskich, w obecności dworu, wielki mistrz zaprzysiągł traktat pokojowy w mieście, w którym zapoczątkowane zostały te ważne w historii Polski i Torunia wydarzenia.

Kazimierz IV Jagiellończyk odwdzięczył się Toruniowi za postawę wobec Korony i poniesione wysiłki w sposób, który zapewnił miastu potęgę gospodarczą i względną niezależność polityczną. W dniu 26 sierpnia 1455 r. w Malborku wydany został przywilej dla Torunia. Składał się on z trzech części. W pierwszej król potwierdził prawa i przywileje nadane miastu przez Zakon, potwierdził zgodę na połączenie Starego Miasta z Nowym Miastem (nastąpiło to w 1454 r.), potwierdził pełne sądownictwo Torunia w mieście i jego posiadłościach, a także nadał miastu szereg posiadłości, w tym Lubicz, Grębocin, Rogowo, Papowo, Łysomice, Lulkowo, Przysiek, Górsk, Czarnowo, Smogórsk oraz Barbarkę.

W drugiej części przyznał Toruniowi (w ramach Królestwa Polskiego) prawo składu, co miało kolosalne znaczenie dla jego rozwoju ekonomicznego. W trzeciej nadał prawo mennicze, czyli prawo do bicia monety. Równie wielkie znaczenie dla miasta miała decyzja króla z 1460 r. o przeniesieniu w górę Wisły leżącej naprzeciw Torunia Nieszawy, która stanowiła dla miasta olbrzymią konkurencję i zagrażała jego ekonomicznemu bytowi.

Wszystko to przyczyniło się do rozkwitu ekonomicznego Torunia i uzyskaniu wyjątkowej pozycji w Prusach oraz Królestwie Polskim. Zawdzięczamy to zarówno Kazimierzowi IV Jagiellończykowi, jak i ówczesnym burmistrzom miasta, takim jak: Tilemann vom Wege, Rutger von Birken, Jan von Loe, Konrad Thendenhus oraz mieszkańcom ówczesnego Torunia.

Opracowanie: Sławomir Liczkowski

Portrety Kaziemierza Jagiellończyka wykonane przez uczniów naszej szkoły: